یک کلیک تا معصیت
یک کلیک تا معصیت – ازجمله ویژگیهای فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، سادگی توزیع مطالب و انتشار عقاید است. در گذشته، غالباً نویسندگان کتاب و یا مالکان رسانه‌های اجتماعی فرصت داشتند تا نظرات و عقاید خود را منتشر کنند. این افراد نیز چون مطالب با نام مشخص واقعی‌شان منتشر می‌شد و می‌بایست مجوزهای خاص را از مراجع مربوطه دریافت کنند، مطالب خود را با دقت و تأمل انتخاب می‌کردند. اما فضای مجازی این مرزها را درنوردیده است و اجازه می‌دهد که هرکسی حتی بدون هویت معین، به توزیع و انتشار مطالب بپردازد.
امکانات شبکه‌های اجتماعی برای توزیع و بازنشر مطالب آنقدر سهل‌الوصول هستند که گاه فرصت تعمق را از آدمی می‌گیرند و افراد به‌سرعت و بدون بررسی عواقب انتشار مطالبشان، آنها را منتشر می‌کنند .سؤالی که پیش می‌آید آن است که ما به‌عنوان یک کاربر مسلمان فضای مجازی، تا چه سطحی اجازه داریم از این امکان ایجاد شده استفاده نماییم. در این مقاله تلاش داریم تا با تکیه بر آیات الهی و روایات معصومان، دقت‌ها و حساسیت‌های لازم برای فردی که سبک زندگی اسلامی را برای خود برگزیده است را مرور نماییم.
پخش اکاذیب
غالباً افراد تمایل دارند تا مورد توجه و تشویق قرار بگیرند. یکی از راه‌های آسان و کم‌هزینه برای این کار انتشار مطالب جذاب، هیجان‌انگیز و یا محیرالعقول در شبکه‌های اجتماعی است. این تمایل آن چنان زیاد است که برخی افراد چنین اطلاعات کذبی را تولید می‌کنند و برخی دیگر هم به راحتی آن را دست به دست می‌کنند. در روایتی پیامبر اکرم(ص) ریشه دروغ را در کمبودها و پستی‌های انسان چه از لحاظ روحی و یا جسمی بیان فرموده است: «دروغگویی از پستی روح ریشه می‌گیرد. » (بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۲۶۲) همچنین از ایشان روایت شده است: « وای بر کسی که دروغ می گوید تا دیگران را با آن بخنداند، وای بر او، وای بر او!» (کنزالعمال، جلد ۳، صفحه ۶۲۱)
فرد دروغ‌گو در بسیاری موارد دچار عقده حقارت و خودکم‌بینی است و با بیان عبارت خلاف واقع خود تلاش می‌کند تا بر عیب و نقص خود سرپوش بگذارد. فرد مسلمان لازم است با دیدن مطلبی که به نظر جالب می‌آید، ابتدا تأمل نموده و بررسی نماید که آیا اصلاً چنین مطلبی با عقل سلیم تطابق دارد و یا تجربه‌ها و اطلاعات قبلی انسان، با آن هماهنگی و تناسب دارد. در غیر این صورت باید در انتشار آن درنگ کرد. ضروری است تا قبل از باز نشر یک مطلب، منبع اصلی و اولیه آن را جستجو نمود، هرچند ممکن است این کار زمان‌بر و مشکل باشد. اما بهتر از آن است که آدمی دروغ‌گو و نامعتبر شناخته شود.
شایعات
شایعه، کوششی جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم ولی جذاب. می‌توان گفت شایعه، خبر یا اطلاعی غیرموثق است که مبتنی بر “گفته‌های مردم و یا مطالب نقل شده از آنان” است، یعنی اعتبار خود را از تکرار و وسعت پخش خود می‌گیرد. (غفوری، بی‌تا، ص.۲)
هرچه شایعه بزرگتر باشــد علاقه‌مندی به باورپذیری آن بیشتر است. بنابراین کسی که شایعه‌سازی می‌کند آنقدر آن را اغراق‌آمیز بیان می‌کند که مردم با توجه به ضرب‌المثل “تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها”، به این نتیجه در ذهن خود می‌رسند که اگر اصل موضوع این‌قدر هم بزرگ نباشــد حتما چیزی هســت، در حالی‌که آن خبر می‌تواند از ریشه درست نباشد. این عادت ماست که دوست داریم حرفهای باورنکردنی را بپذیریم و آنقدر برایمان هیجان‌انگیز است که دوست داریم به سرعت آن را منتشر و بازنشر کنیم تا بگوییم من به عنوان اولین نفری بودم که این حرف باورنکردنی را بــه دیگران گفتم. (فخاری، ۹۶، ص۱۰)
پدیده شایعه کم و بیش در همه جوامع رواج دارد، اما در جامعه‌ای که مردم با فقر اطلاع‌رسانی سریع، صحیح و دقیق مواجه‌اند، در بین گروه‌ها و جمعیت‌هایی که ساده‌اندیش‌تر و زودباورترند، متداول‌تر است. شایعه باعث تشنج در جامعه می‌گردد. بسته به ماهیت و قدرت تأثیرگذاری شایعات، آنها می‌توانند اضطراب اجتماعی را افزایش داده، میزان بهره‌وری و تولید را کاهش دهند یا چرخه اقتصاد را فلج نموده، اعتبار اجتماعی افراد، سازمان‌ها، مؤسسات و کشورها را خدشه‌دار نمایند و بی‌اعتمادی، بدبینی، سوءظن و سستی باورها را نسبت به سلامت اشخاص و واقعیت‌ها و پدیده‌های مختلف جامعه رواج دهد. (غفوری، بی‌تا، ص.۳)
از ویژگیهای فضای مجــازی آن‌است که پاسخگوی اخباری که در آن منتشر می‌شود، نیست، پس انتشار شایعه در آن به سادگی و به سرعت اتفاق می‌افتد. شاید سالیان قبل ما اینطور و با این گستردگی و شدت در معرض شایعات نبودیم و فاصله رویدادها تا انتشار شایعات به قدری بود که مجال فکر کردن و تحلیل داشته باشیم ولی این روزها ماجرا طور دیگری است. لذا لازم است برای اطمینان از درستی مطالب، اخبار و اطلاعات را از منابــع مختلف با هم تلاقی دهیم و از جناحها و گروههای مختلف، منابع خبری را بررســی کنیم تا بتوانیم از دل آنها، حرف درست را از نادرست مشخص کنیم.
موضوع شایعه در قرآن کریم، مورد توجه قرار گرفته است. در آیه ۶ سوره حجرات می‌فرماید: « یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ» ” ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقی برای شما خبری آورده درباره آن تحقیق کنید، مبادا گروهی را به نادانی آسیب رسانید، آن گاه از کرده خود پشیمان گردید.” این آیه مؤمنان را از پذیرش خبر از فاسقان، بدون پرس وجو از صحت و درستی آن، منع می‌کند و به آنان دستور تحقیق و تفحص می‌دهد. (غفوری، بی‌تا، ص.۱۲)
در آیات قرآن و روایات اسلامى روى این مسأله تأکید فراوانی صورت گرفته و مسلمانان به شدت از گفتن چیزهایى که نمی‌دانند، ممنوع شده‌اند. برخلاف چیزی که امروز در کانال‌های تلگرامی و صفحات مجازی شاهد آن هستیم و اخبار نادرست به راحتی و به سرعت بدون اطلاع از واقعیت آن، دست به دست می‌شوند.
شایعات مجازی
انتشار شبهات
شبهه به پرسش یا ابهامى گفته می‌شود که نسبت به رفتارها، تصمیمات و عقاید وارد شده و منشأ خطا و اشتباه در شناخت حق از باطل می‌گردد. شبهه خود را شبیه به حق مى‌نمایاند و راه شناخت حق از باطل را مشکل و افراد را دچار شک و تردید مى‌کند. (ویکی فقه، بی‌تا) چنین مطالبی مکرراً در فضای مجازی منتشر می شود.
امیرمؤمنان در خطبه ۳۸ نهج البلاغه در این خصوص می‌فرمایند: « شبهه را به این خاطر شبهه مى‌گویند که شبیه حق است. اما چراغ اولیاء خدا در امور شبهه‌ناک، یقین و راهنمایشان راه هدایت است. ولى دعوت‌کننده دشمنان خدا در مسیر شبهه، ضلالت و راهنماشان کوردلى است.»
در آموزه‌های دینی، به مقوله‌‌‌‌ی شبهه و پرهیز از آن، اهمیت فراوانی داده شده است. قرآن کریم، ما را به پرهیز از شبهات توصیه می‌کند و می‌فرماید: «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً»؛ (سوره اسرا – آیه۳۶) “از آنچه نمی‌دانی پیروی نکن، چرا که گوش، چشم و دلها، همه مسئول‌اند. “
در گذشته بحث‌ها و مجادلات فکری در همه حوزه‌های فکری و از جمله قلمرو مباحث دینی، در محدوده کوچکی از اهل علم و تخصص جریان پیدا می‌کرد و مردم عادی معمولا از گرفتارشدن در دام شبهه‌انگیزان مصون می‌ماندند. اما گسترش و نفوذ فضای مجازی باعث گردیده تولید و توزیع شبهه بدون وقفه صورت پذیرد. (کیهان، ۱۳۹۵) بسیاری از این شبهات هدف‌گیریهایی مغرضانه دارند. امروزه ماهیت این شبهات اغلب از نوع مسائل روز است و با شبهات گذشته متفاوت است. وظیفه پاسخگویی به این شبهات بر عهده علمای دین است. (مقام معظم رهبری، ۱۳۸۸)
با توجه به آیات روشن می‌شود که بدون تحقیق و در شرایطی که نمی‌توانیم نسبت به چیزی علم و یقین پیدا کنیم، نباید به موضوعی معتقد شویم، عمل نماییم و یا داوری کنیم. پیروی از حدس و گمان و حرکت در فضای شبهات، خطرات بزرگی برای فرد و جامعه، در پی خواهد داشت؛ از جمله این خطرات می‌توان به بروز فتنه‌های اجتماعی، انحطاط اخلاقی، تضعیف اعتقادات دینی، پایمال شدن حقوق افراد، به خطر افتادن آبروی دیگران، دلسرد کردن خدمت‌‌گذاران جامعه، پر رونق شدن بازار شایعات، از میان رفتن روحیه تحقیق، از بین رفتن روابط اجتماعی و ایجاد بدبینی اشاره کرد. (حقایقی، ۱۳۹۳)
وظیفه همه ما به عنوان بخشی از سبک زندگی فردی و اجتماعیمان آن است که اولا از شبهه‌گرایی پرهیز کنیم و بدانیم که خداوند متعال، در همه حال مراقب ما است، او سمیع و بصیر است و حتی از افکار ما آگاه است و هر سخنی که می‌گوییم و هر گامی که بر می‌داریم در نامه عمل ما ثبت می‌شود. ثانیا از دامن زدن و پخش شبهات مغرضانه اجتناب ورزیم. البته لازم به ذکر است که اسلام با ذات سؤال پرسیدن مخالف نیست. در آیات فراوانی از قرآن کریم عبارت «و یسئلونک…» آمده است و در بسیاری موارد بدین سؤالات پاسخ نیز داده شده است. اما آن چه از شبهه‌پراکنی مورد نظر ماست، سؤالات مغرضانه و عدم مراجعه به کارشناسان آگاه و مطلع برای پاسخگویی به شبهه است. سوال و پرسش جزء صفات ذهن پویا و تفکر سیال انسان باایمان و صاحب فکر است. هر زمان که سوال نباشد ذهن دچار خمودگی و تعصب خواهد شد اما شبهه پرسش مغرضانه‌ای است که بیشتر به سمت تردید و لغزش از مسیر حق سوگیری دارد تا فهمیدن و تشخیص حق از باطل. بدتر اینکه ایجاد کننده شبهه معمولا به دنبال پاسخ و رفع شبهه نیست بلکه سعی در ایجاد تردید و تضعیف در عقاید شنونده دارد.
ضرورت و اهمیت آگاه سازی فرزندان و پاسخ به شبهات آنان پیش از گرفتاری از جمله مواردی است که یک خانواده مسلمان بدان توجه دارند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزند برومندشان امام حسن(ع) این امر را مقدم بر آموزش قرآن، تفسیر، شریعت و احکام اسلامی می‌داند. ایشان در ابتدای وصیتشان می‌فرماید: « و خواستم از تعلیم کتاب خدا و تأویل آیات قرآن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام دین آغاز کنم و به سخن دیگر نپردازم، ولی از این نکته نگرانم که شبهاتی که هوی و هوس‌ها ببار آورده و موجب اختلاف میان مردم گشته، تورا نیز دامن‌گیر شود، از این رو با این که از تذکر این شبهه‌ها دلخوش نیستم (که ذهن صاف و بی‌آلایش تو را تیره و کدر کند) اما محکم کردن پایه (و روشن کردن موارد شبهه) بهتر از آن است که تو را بدست چیزی سپارم که از هلاکت در آن بر تو ایمن نیستم (یعنی تو را در ورطه بیخبری و بی‌اطلاعی رها کنم، با اینکه ممکن است هنگام برخورد با افکار و آرای گوناگون حق را نیابی و به گمراهی نیفتی) امیدوارم خدایت در این لغزش‌گاه‌ها توفیق هدایت عطا کند و به راه راست هدایت فرماید.» (نهج البلاغه، ص ۳۹۴)
همچنین امام صادق علیه السلام در فراز حدیث گهرباری می‌فرمایند: «بادِروا أحداثَکم بِالحَدیثِ قَبلَ أن تَسبِقَکم إلَیهِمُ المُرْجِئهُ؛ نوجوانان خود را، پیش از آنکه افکار مخالفان به سراغشان روند، حدیث بیاموزید.» (وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۳۳۱)
آموزش و آگاه‌سازی فرزندان باید در زمانی صورت گیرد که آنان هنوز با مسائل نامناسب شبهه ناک مواجه نشده‌اند. همان گونه که گفته شد چون فضای مجازی بستر انتشار شبهات است پیش از ورود فرزندان به دنیای مجازی و دسترسی به محتواهای پراکنده و پرتراکم و قبل از اینکه ذهن آنان، به‌وسیله افکار باطل مانند شبهات فراوان اعتقادی که از طریق رسانه‌ها فرستاده می‌شود دچار تشویش شود، لازم است به منظور مستحکم کردن قدرت تشخیص، آموزش‌های لازم را به آنان منتقل نماییم. (فاتحان، ۹۵)
شبهات
اشاعه فحشا
اشاعه فحشا به معنای انتشار هر گونه رفتار و گفتاری است که زشتی آن بزرگ باشد و از گناهان کبیره در دین اسلام است. فضای مجازی به دلیل این که افراد در آن بدون شناسانده شدن هویت واقعی، امکان تولید و پخش مطالب را دارند، فرصت بیشتری را در اختیار عاملان به این صفت رذیله قرار می‌دهد.
از انواع اشاعه فحشا می توان مواردی مانند نسبت دادن عیب به کسی به دروغ و آن را درمیان مردم شیوع دادن، پخش کردن عیبی که در کسی هست در میان مردم و انجام گناه به صورت علنی و پخش صدا و یا تصویر آن در میان مردم را برشمرد. پخش تصاویر مستهجن، یا اعمال غیر اخلاقی افراد، آهنگ‌های محرک، گفته‌های جلف و تحریک‌آمیز نظیر کتاب‌های عشقی و رمان‌های خاص در میان مردم و و امثال این‌ها؛ علاوه بر گناهی که در اصل ارتکاب وجود دارد، گناه اشاعه فحشا را نیز دارد و در بسیاری از موارد گناه دوم بالاتر از گناه اول است. (راحمی، ۹۵)
تکلیف اشاعه‌دهندگان فحشا در آیه ۱۹ سوره نور مطرح شده است: «انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهَ فِى الَّذینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ فِى الدُّنْیا وَ الْاخِرَه» “به تحقیق کسانى که دوست مىدارند که زشت‌کارى در میان ایمان‌آورندگان، شیوع پیدا کند، براى آنان در دنیا و آخرت عذابى دردناک خواهد بود.” بر اساس این آیه حتی اگر کسی خودش اهل اشاعه فحشا نباشد اما قلباً از انتشار کار خلاف و زشت، خوشحال شود دچار عذاب خواهد شد. سازنده و پردازنده و حتی آن کس که از شنیدن و ترویج فحشا خوشحال شود مشمول حکم این آیه است. عذاب متصور در این آیه، شامل عذاب دنیا و آخرت می‌شود. به نظر می‌رسد منظور از عذاب در دنیا، علاوه بر حدود و تعزیراتی که قوانین اسلامی برای این گناه تعیین می‌کند، مکافات عمل در همین دنیا نیز خواهد بود و عذاب آخرت قطعاً خشم و غضب الهی در روز حساب است که در انتظار او است. (حوزه، ۹۶)
از جمله آثار اشاعه فحشا آنست که وقتى کسى گناه فردی یا گروهی را نقل مى‌کند قباحت و زشتى گناه در نظر مردم کم‌کم از بین رفته، گناه کوچک جلوه مى‌کند و به مساله‌اى رایج و عادى تبدیل مى‌گردد.
بردن آبروی افراد
از نظر اسلام حفظ جان، مال و آبروی مردم ضروری است و حتی اندیشه آنان نیز محترم است و ریختن آبروی مؤمن مطلقاً حرام است. کسب آبرو در زمان طولانی و نتیجه یک عمر زندگی است، اما ممکن است در اثر جهالت و یا غرض ورزی در یک لحظه از دست برود، لذا جبران آن بسیار مشکل است و حتی ممکن است هیچ گاه مجدداً قابل کسب نباشد. پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید: «حرمتِ حیثیت و آبروی مؤمن همانند حرمتِ جان و مال اوست.» (لئالی الاخبار، ج ۵، ص ۲۲۶)
متأسفانه این روزها در فضای مجازی آبروی دیگران بی‌اهمیت شده است. بسیار دیده می‌شود که افراد با شنیدن مطلبی در مورد سایرین، بدون توجه به صحت و سقم آن به انتشار مطلب می‌پردازند. کافـی اسـت شخصی مـتن یـا تصویـری علیـه فرد دیگری مثلاً در سـایتی بگذارد تـا بـا هر بار ورود کاربـران به آن سـایت گنـاه هتک حرمـت مؤمـن بـرای شـخص نوشـته شـود یا پیامی را در شبکه اجتماعی در مورد دیگری منتشر کند تا با هر بار مشاهده یا بازنشر آن پیام گناه فوق برایش منظور شود. از این حیـث تأثیر فضـای مجـازی از فضـای حقیقـی بیشـتر اسـت، زیـرا گفتن مطلبـی حـرام در فضـای حقیقی یک‌بار ارتـکاب گناه اسـت، امـا یک‌بار نوشتن آن در فضـای مجـازی می‌تواند چندیـن و چند بار ارتکاب گناه حسـاب شـود و همچنـان بعد از مرگ نیز برایش آن گناه در حـال اضافـه شـدن باشـد. (سیاح طاهری و دیگران، ۹۵، ص ۹۹)
بردن آبرو افراد
نتیجه گیری
فضای مجازی علاوه بر نکات مثبت و امتیازاتی که دارد، انجام بعضی گناهان و کارهای قبیح را تسهیل کرده است. قابلیت‌ها و جذابیت حضور در آن از یکسو و سهولت انتشار مطالب از سوی دیگر، گاه باعث می‌شود که افراد بدون تأمل اقدام پخش مطالب و بازنشر پیام‌ها در آن می‌کنند. آموزه‌های اسلام و قرآن کریم، انسان را مسئول اعمال و رفتار خود در هر لحظه می‌داند و او باید در خصوص سخنان، نوشته‌ها و اعمالش پاسخگو باشد. هر چه می‌گوید یا عمل می‌کند، در سعادت یا شقاوت ابدی‌اش تأثیر گذار است.
حال که در این زمانه، فضای مجازی نقش پررنگی در زندگی افراد یافته است و حضور آن در بسیاری از امور جاری و روزمره حس می‌شود، ضروری است که هنگام حضور در آن در مسیر عبودیت حرکت کنیم. لذا در فضای مجازی نیز همچون فضای حقیقی توجه به محتوای گفتار، منبع خبر و زمان گفتار و … برای انسان مؤمن ضروریست. مؤمن وقتی حرف می‌زند احساس مسئولیت می‌کند و پیش از سخن گفتن بسیار می‌اندیشد. از جمله اعمال زشتی که در فضای مجازی به‌سادگی صورت می‌گیرد، پخش اکاذیب، انتشار شبهات و شایعات، اشاعه فحشا و از میان بردن آبروی دیگران است که و فرد مسلمان از انجام همه آنها بازداشته شده و برای انجام آن عقوبت دنیوی و اخروی پیش‌بینی شده است. لذا لازم است تا حضور در فضای مجازی و انتشار مطالب در آن با تأمل بیشتری صورت پذیرد.
نویسنده: خانم زهره آیت اللهی
منبع:ceop.ir
به کانال تلگرامی انجمن خانواده و اینترنت بپیوندید. familyweb@
یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت یک کلیک تا معصیت
