تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان | خانواده و فضای مجازی
تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان
تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان – حضور نوجوانان در شبکه های مجازی روز به روز درحال افزایش است و آنها بخش زیادی از زمان خود را در این فضا سپری می کنند. بسیاری از والدین با این موضوع درگیر هستند و سوالاتی از این قبیل را با خود مرور می کنند:
آیا باید نسبت به استفاده فرزندان از اینترنت و شبکه های اجتماعی نگرانی داشت؟
چه تهدیداتی فرزندان و به خصوص نوجوانان را در شبکه های اجتماعی تهدید می کند؟
سطح این نگرانی ها در کشور ما تا چه حدی است؟
این ها سوالاتی هستند که سعی داریم در این مقاله به آنها بپردازیم
وضعیت استفاده نوجوان ایرانی از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی
برای بررسی تاثیر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی بر مخاطب نوجوان باید الگوی مصرف و استفاده این گروه را بشناسیم تا بتوانیم ابعاد و سطح نگرانی ها را درک نماییم. برابر آمارهای رسمی وزارت آموزش و پرورش در سال ۹۵ کشور ما ۱۳ میلیون دانش آموز[۱] داشته هرم جمعیتی ۱۰ تا ۱۹ کشور هم کمی بیش از ۱۱ میلیون نفر[۲] بوده است این بخش مهم جمعیت کشور ما الگوی مصرفی مطابق زیر در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی دارند:
بیش از ۸۰ درصد افراد زیر ۱۸ سال کاربر فضای مجازی هستند.[۳]
تمایل پسران در فضای مجازی به دوست‌یابی ۴۹ درصد و تمایل دختران به دوست‌یابی در فضای مجازی ۶۹ درصد است.[۴]
حدود ۴۴ درصد نوجوانان و جوانانی اوقات فراغت را در فضای مجازی سپری می کنند
حدود ۳۵ درصد نوجوانان و جوانانی که اوقات فراغت را با بازی رایانه ای سپری می کنند
۱۷ درصد نوجوانان و جوانانی که اوقات فراغت را با تلویزیون سپری می کنند.[۵]
میانگین زمان حضور روزانه کاربران ایرانی در فضای مجازی بین ۵ تا ۹ است.[۶]
این آمارها در کنار آمار های جهانی در خصوص آزار جنسی آنلاین، قلدری اینترنتی و احتمال مواجهه نا خواسته کودکان و نوجوانان با محتوای مستهجن در اینترنت و به خصوص شبکه های اجتماعی نشان می دهد که نگرانی والدین در این خصوص به جا است.
انوع نگرانی ها و آسیب های تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان
در مورد نگرانی های موجود در این حوزه نکته مهم این است که این نگرانی ها برای همه گروه های سنی یکسان نیست. در هر گروه سنی نیز متناسب با جنسیت کاربران اولویت آسیب ها و دغدغه ها تغییر می کند ولی اگر بخواهیم به صورت کلی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
شبه افکنی در اعتقادات و باورهای مذهبی و اعتقادی کاربران
هویت زدایی از کاربران و ترویج سبک زندگی غربی
آسیب های روحی و روانی شدید به دلیل دوستی های نا فرجام اینترنتی
قرارگرفتن در معرض اطلاعات نا مناسب مثل مسائل جنسی، نفرت انگیز و خشن
تشویق به استفاده از الکل، سیگار و مواد مخدر (یک تحقیق در آمریکا نشان داد نوجوانان ۱۲ تا ۱۷ سالی که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند ۵ برابر نسبت به دیگران احتمال گرایش به مواد مخدر دارند)
نقض حریم خصوصی نوجوان و خانواده توسط مجرمان
تحلیل استعدادهای درونی به دلیل از دست رفتن زمان برای شکوفایی استعدادها با استفاده نا محدود از اینترنت
آسیب های جسمی
قمار و شرط بندی
گرفتار شدن در دام مجرمین سایبری
باید به این نکته توجه کنیم که ماهیت و نوع این آسیب ها برای دختران و پسران نوجوان تغییر می کند و متناسب با تفاوت های روحی، روانی و جسمی نگرانی ها و دغدغه ها تغییر می کنند برای مثال دختران نوجوان آسیب پذیرترین گروه کاربران در برابر دوستی های اینترنتی و افشاء اطلاعات خصوصی شان در فضای مجازی هستند و از این جنبه بیشترین خطر متوجه آنهاست و در مقابل پسران نوجوان در مقابل بازی های رایانه ای، تلاش برای ایجاد مزاحمت اینترنتی برای دیگران و گرفتاری در دام کلاهبرداران و سودجویان آسیب پذیرتر می باشند.
تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان
تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان
راهکارهای کنترل و کاهش سطح آسیب های فضای مجازی برای نوجوانان[۷]
راهکارهای کنترل و کاهش سطح آسیب های فضای مجازی برای نوجوانان جنبه های مختلفی را شامل می شود و اساتید و صاحبنظران در قالب مدل های مختلف راهکارها و توصیه های جامعی برای این کار ارائه داده اند. این راهکارهای در قالب توصیه ها و اقدامات اجرایی و رویکردهای برنامه ای و مستمر قابل بررسی هستند. این راهکارها را می توان در قالب شش بند مطرح نمود:
۱- شناخت دامنه خطر . یعنی اینکه پدر و مادر های گرامی به این باور برسند که خطر در این حوزه جدی است و دغدغه مسئولین و کارشناسان واقعا بر اساس حقایق هستند. مطالعه منابع علمی، توجه به اخبار مرتبط با این حوزه و شناخت راه کارهای مقابله با تهدیدات و آسیب ها می تواند به والدین در حوزه کمک نمیند.
۲- نظارت مشارکتی – نکته مهمی که والدین باید به آن توجه کنند بحث مشارکت [۸]دادن نوجوان در فرآیند نظارت و مراقبت است. به این معنی که فرزند باید به عنوان عنصر اصلی در چرخه نظارت و مراقبت حضور داشته باشد . این رویکرد برخلاف رویه جاسوسی کردن از کودک و به خصوص نوجوانان هست. والدین باید بتوانند با آموزش و اقناء فرزندان نسبت به اهمیت و ضروت نظارت و کنترل، همدلی و همراهی فرزندان خود در این زمینه تلاش کنند. در این راه رعایت نکات زیر می تواند موثر باشد.
تنظیم مقررات خانوادگی برای استفاده از اینترنت و رفتار آنلاین و تعهد و نظارت بر حسن انجام آنها برای کاهش تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان
به فرزندانتان بیاموزید تا از اطلاعات مهم خودشان محافظت کنند مانند مشخصات شناسامه ای خود، مشخصات والدین و دیگر اعضاء خانواده، اطلاعات حساب های بانکی و کارت عابر بانک، آدرس محل سکونت، آدرس مدرسه
قرار دادن زمانی در جمع خانواده برای صحبت کردن در خصوص حوادث و جریان های اتفاق افتاده در فضای مجازی
قراردادن رایانه در فضای عمومی خانه و تعیین محدودیت زمانی برای استفاده از آن
همراهی با کودکان و نوجوانان در فضای مجازی برای جستجو و پیدا کردن مطالب مورد نیاز
۳- افزایش مهارت در استفاده از ابزار و رسانه – والدین نیاز دارند برای همراهی با فرزندان کار با وسایل ارتباطی، شبکه های اجتماعی و بازی های رایانه ای را فرا بگیرند. والدینی که در این زمینه مشکل دارند می توانند از فرزندان خود کمک بگیرند.
نکته مهم دیگری که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که متاسفانه کم نیستند کسانیکه به وسیله تلفن های هوشمند و رایانه از اینترنت و شبکه های اجتماعی استفاده می کنند ولی مهارت لازم برای امن سازی و استفاده درست از آنها را ندارند. آموزش این نکات به فرزندان می تونه به اونها کمک کنه. موضوع سواد رسانه و مهارت مواجهه با رسانه و پیام رسانه ای در اینجا بسیار اهمیت پیدا میکنه.
۴- کنترل ابزاری . ابزارهای کنترل والدین و زیرساخت امن ویژه کودک و نوجوان یکی از راه کارهای بسیار مهم و سودمند است.
۵- هدایت و فضا سازی . تحقیقات مختلف نشان داده درصد بسیار بالایی از کودکان و نوجوانان در موقعیت انتخاب بین بازی های واقعی و بازی های رایانه ای ، بازی های واقعی را انتخاب می کنند. پس مهارت والدین در خلق این موقعیت ها متناسب با سن فرزند می تواند به استفاده کنترل شده از فضای مجازی منتهی شود.
– نکته دیگری که برای نوجوانان به خصوص می تونه مفید باشه هدایت آنها به فراگیری مهارت های حرفه ای کامپیوتر مثل برنامه نویسی، تولید بازی، طراحی و گرافیک و حوزه های مشابه هست. این کار علاوه بر اینکه زمان آزاد نوجوان را برای تلف کردن در شبکه های اجتماعی کاهش می دهد، زمینه ساز شکوفایی استعداد و آماده شدن برای کسب مهارت و شغل در آینده نیز خواهد شد.
۶- کامل کردن فرآیند نظارت – به این معنی که هرچقدر ما به تنهایی تلاش کنیم، بدون حمایت مدرسه و جامعه موفقیت بسیار سخت خواهد بود . فرزندان ما بخش زیادی از زمان خود را در مدرسه و تعامل با همکلاسی ها سپری می کنند به همین خاطر بدون حمایت مدرسه از خانواده و همراه کردن سایر خانواده در این خصوص کار بسیار دشوار می شود. علاوه بر خانه و مدرسه، حاکمیت هم باید با ایجاد زیرساخت های امن و جذاب برای کودکان و نوجوانان زمینه دسترسی به محتوای غیر کنترل شده را کاهش بدهند.
جمع بندی
حضور کنترل نشده و بدون نظارت نوجوانان در فضای مجازی زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی متعدد برای خود وی و خانواده باشد. انواع آسیب های اخلاقی، تربیتی، روانی، جسمی و امنیتی بخشی از نگرانی های به جا و به حق والدین در حوزه تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوجوانان هستند.
برای کنترل این آسیب ها والدین می بایست با ۱٫ شناخت دقیق آسیب ها ۲٫نظارت مشارکتی، ۳٫ افزایش مهارت و سواد رسانه ای، ۴٫ کنترل ابزاری، ۵٫ هدایت و فضا سازی و ۶٫ کامل کردن فرآیند نظارت در خانه ، مدرسه و جامعه این نگرانی ها را کاهش دهند.
