بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی
بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی – به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادیو گفت‌وگو؛ برنامه ” هشتگ گفتگو ” با موضوع والدین آنلاین، کودکان کار مجازی با حضور دکتر احسان پوری، مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد فضای مجازی و سواد رسانه‌ای، خانم دکتر انیس خوش لهجه، استاد دانشگاه، دکترای روانشناسی سلامت و دبیرکل خانه روانشناسان ایران وعلی محمد رجبی روانه آنتن شد.
*** هشتگ گفت و گو: امروزه والدین زیادی فرزندان خود را در فضای مجازی به نمایش می‌گذارند. چرا این کار برای کودکان خطرناک است؟
دکتر خوش لهجه: محتوای روان افراد با توجه به تجربیات دوران کودکی آنها متفاوت است. کودکان از نظر هیجانی و شناختی با بزرگسالان کاملا متفاوت هستند. زمانی که بزرگسالان برنامه‌ای برای آنها تدوین می‌کنند که متناسب با سطح رشد شناختی و هوش عاطفی آنها نباشد آسیب‌های جدی به دنبال دارد.
این موضوع برای کودکان یک نوع کار لاکچری محسوب می‌شود که متاسفانه امروز شاهد هستیم والدین ندانسته به این سمت حرکت می‌کنند و کودکان خود را وارد فضای مجازی می‌کنند و نداشته‌های خود را در کودکان خود جستجو می‌کنند. این کار می‌تواند آسیب جدی در ساختار شخصیتی کودک ایجاد کند.
*** هشتگ گفت و گو: چه وجهی از فضای مجازی منجر به بروز چنین رفتارهایی می‌شود؟
دکتر پوری: زمانی که در باره فضای مجازی سخن می‌گوییم باید مختصات ویژه این فضا را مدنظر قرار دهیم. باید به این نکته توجه داشت که امروز فضای مجازی از فضای حقیقی جدا نیست و همه ابعاد زندگی ما را در برگرفته است یعنی امکان برخورد سلبی با این ساختار وجود ندارد و نمی‌توانیم خودمان یا فرزندانمان را از آن دور کنیم. باید دید فضای مجازی با توجه به تعریفی که از آن ارائه شده است با این شکلی که در جامعه ما وجود دارد همخوانی دارد یا خیر.
رسانه در هر قالبی جذابیت دارد و برای ما که مصرف کننده آن هستیم دارای ارزش است و همه برای بهتر دیده شدن از این امکان بهره می‌برند. همه افراد تمایل دارند محتوا تولید کنند و در فضای مجازی منعکس کنند. طبیعتا این برخورد و نوع نگاه به فرزندان هم انتقال پیدا می‌کنند. در فضای مجازی روی دیگری از فضای واقعی را می‌بینیم، به عبارت دیگر محدودیت‌ها در فضای واقعی که مانع از ظهور و بروز برخی رفتارها می‌شود، در فضای مجازی وجود ندارد و ابزارها و امکانات به افراد قدرت ابراز می‌دهند.
*** هشتگ گفت و گو: دیدگاه قانونی به این رفتار والدین چیست؟ آیا این کار جرم محسوب می‌شود؟
رجبی: حوزه قوانین موضوعی درباره حمایت از حقوق کودکان در فضای واقعی و مجازی تفاوتی ندارند یعنی بستر ارتکاب جرم برای مجازات اهمیتی ندارد. بر اساس ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که به صورت کلی درباره کودک آزاری و بهره کشی از کودکان سخن گفته است؛ هرگونه اذیت و آزار کودکان که موجب صدمه جسمی، روانی و اخلاقی شود و سلامت جسم و روان انها را به مخاطره بی اندازد ممنوع است.
با این قانون می‌توان تشخیص داد که رفتاری که والدین با کودکان در هنگام نمایش آنها در فضای مجازی دارند تخلف است.
بیشتر کارها و رفتارهایی که والدین از فرزندان خود به نمایش می‌گذارند متناسب با سن فرزندشان نیست. به عنوان مثال گاهی کودکان زیر ۳ سال مدل می‌شوند در حالی که این کودکان هیچ درکی از محیط پیرامون خود ندارد. در واقع این کودک کاملا مجبور است و تسلیم فرآیندی است که والدین برای او تعیین می‌کنند.
همانطور که می‌دانیم ساختن کلیپ و فیلم از کودکان نیازمند تکرار است، این موضوع برای آنها خسته کننده و مضر است و نوعی بهره کشی از آنها به شمار می‌رود. متاسفانه برخی از پدر و مادرها پا را فراتر می‌گذارند و برای کسب درآمد کودکان را مجبور به حریم شکنی می‌کنند. زمانی که کودک در محدوده سنی خود کار خاصی انجام می‌دهد جذاب است و در فضای مجازی طرفدار پیدا می‌کند، پس از مدتی این محبوبیت و جمع آروی فالوور متوقف می‌شود اما زمانی این طرفداری مجددا افزایش می‌یابد که کودک مورد نظر، حریم شکنی کند، مثلا بزرگتر از سن خود حرف می‌زند که کودک را به سمت و سوی نادرست می‌کشاند.
متاسفانه ضابطین قضایی در بسیاری از این موارد نمی‌توانند ورود کنند چرا که بر اساس قانون آسیب وارد به کودک باید مصداق صدمه جسمی باشد. کودک آزاری که با تنبیه همراه است به راحتی قابل اثبات است و چون نمونه عینی وجود دارد ضابط قضایی به راحتی ورود پیدا می‌کند اما کودکان کار سایبری از این قانون محرومند.
*** هشتگ گفت و گو: اثرات دیده شدن زود هنگام کودکان در فضای مجازی چیست؟
دکتر خوش لهجه: در فضای مجازی موضوع محبوبیت و شهرت مطرح است. باید دید چه اتفاقی در جامعه رخ می‌دهد که افراد به این کارها جذب می‌شوند و سبب تقویت والدین و ترغیب بیشتر آنها به بهره کشی از کودکان می‌شود. باید سطح را از افراد فراتر ببریم و به جو حاکم بر جامعه نگاه کنیم. گرایش جامعه به این موضوع آنقدر زیاد است که والدینی که این کارها را انجام نمی‌دهند متهم به کم کاری هستند.
اثرگذاری این مسائل بر روح کودکان در دراز مدت خود را نشان می‌دهد. مدتها می‌گذرد تا در فرآیند رشد شخصیت کودک کاستی‌ها و ارضای فوری نیازها که والدین برای او محیا کرده‌اند اثرات مخرب خود را ایجاد کند.
*** هشتگ گفت و گو: این موضوع از دیدگاه سواد رسانه‌ای چگونه بررسی می‌شود؟
دکتر پوری: باید این موضوع را مدنظر قرار داد که استفاده از کودکان برای تبلیغات اولین بار توسط رسانه مطرح نشده است اما این موضوع در تلویزیون به اندازه فضای مجازی اهمیت ندارد و استفاده از کودکان صرفا در رسانه‌ها و تبلیغات امکانپذیر بوده است. دلیل این است که در فضای مجازی موضوع محتوای تولید شده مطرح است که ممکن است مضر باشد.
امروزه هر فردی می‌تواند محتوا تولید کند که ارتباط تنگاتنگی با ” سواد رسانه‌ای ” دارد. در واقع اگر سواد رسانه‌ای در سطح جامعه ارتقا پیدا کند، تولید محتوای فاخر هم اتفاق می‌افتد. یکی از راه‌هایی که می‌توان سواد رسانه‌ای را در جامعه ارتقا داد آموزش است اما ما در این حوزه خوب عمل نکرده‌ایم. از سوی دیگر نوع محتوای تولید شده و نحوه نگاه به آن در فضای مجازی به برخاست‌های جامعه واقعی باز می‌گردد پس اگر این مسائل در جامعه واقعی حل شود و نگاه مثبتی داشته باشیم قطعا تاثیر گذار خواهد بود.
